Digitale galerij
Jakob zegent de zonen van Jozef, 1656
Rembrandt koos bij het schilderen van het Bijbelverhaal over Jakob niet voor een pijnlijk moment van conflict, maar juist voor een invoelbaar moment van verzoening en aanvaarding. Daarmee maakte hij voor zijn tijd een verrassende keuze.
In een film kun je het volledige verhaal vertellen. Je hebt 2 uur de tijd om het neer te zetten. De schrijver van een boek doet dit op een vergelijkbare manier. Voor een schilderij kan de kunstenaar slechts één moment kiezen om het hele verhaal te vertellen. Welk moment kies je dan? Traditioneel wordt daarvoor het beslissende moment gekozen: het punt dat het lot zich keert. Een wonder, een bekering, een verlossing, een redding, een veroordeling of een ontdekking. Voor het schilderij waarop Jakob zijn kleinzoons zegent, kiest Rembrandt een scène net ná het moment van een conflict tussen vader en zoon. Een moment van verzoening en acceptatie.
Het moment van verzoening
Het schilderij toont de Bijbelfiguur Jakob die, op zijn sterfbed, zijn zegen uitspreekt over Efraïm en Manasse, de kinderen van zijn zoon Jozef. Jozef heeft zijn zonen naar hun stervende grootvader gebracht waar deze hen zal zegenen en aanvaarden als zijn eigen zonen. In het Bijbelverhaal negeert de grootvader het eerstgeboorterecht en legt hij zijn rechterhand op het hoofd van het verkeerde kleinkind. Iets wat hij welbewust lijkt te doen, en tot grote verwarring leidt. Rembrandt beeldt dit gegeven op een heel andere manier af dan gebruikelijk was.
Ruzie tussen vader en zoon
Normaal gesproken zijn we bij dit tafereel getuige van een strijd tussen vader en zoon. Röntgenopnames van het schilderij laten zien dat Rembrandt aanvankelijk ook deze strijd wilde afbeelden, maar hij koos uiteindelijk voor een andere aanpak. In Rembrandts verhaal realiseert Jozef zich dat zijn vader zijn handen bewust anders heeft geplaatst. De zoon ondersteunt zachtjes de handen van zijn vader met zijn vingertoppen. Het is een betekenisvolle daad, de zegen, waaruit uiteindelijk vrede zal voortvloeien. Rembrandt schilderde het werk in het jaar dat hij failliet ging. Een bijzondere tijd waarin hij ook op zoek was naar gemoedsrust en acceptatie van zijn lot.
Lichte kleding
Door bij de verlichte delen van het schilderij ook kleding te schilderen die al licht van kleur was, versterkte Rembrandt het effect.
Conflict
Normaal wordt dit verhaal afgebeeld terwijl er een conflict zichtbaar is tussen vader en zoon. Rembrandt koos voor een ander moment.Rembrandt streefde naar tevredenheid en vertrouwen in het leven. Naar innerlijke gemoedsrust en acceptatie met zijn lot
Belangstelling voor lichteffecten
Rembrandt deed in zijn late werk wel meer dingen die niet gebruikelijk waren, bijvoorbeeld in kleurgebruik. Daarin ontwikkelde Rembrandt een eigenzinnige stijl. Net als veel andere schilders had Rembrandt een bijzondere belangstelling voor sterke lichteffecten. Maar anders dan bijvoorbeeld de Italiaanse lichtkunstenaar Caravaggio, versterkte Rembrandt het effect door tinten die van zichzelf licht zijn (zoals roomwit) te kiezen voor partijen die direct worden belicht en donkerder kleuren (bijvoorbeeld bruin) voor de beschaduwde delen. Het schilderij Jakob zegent de zonen van Jozef (1656) is daarvan een goed voorbeeld. De gebroken-witte kleding van de oude Jakob heeft ongeveer dezelfde kleur als zijn grijze baard, het bont op zijn schouder en de tulband van Jozef naast hem. Ook in dit opzicht was Rembrandt een grensverleggend kunstenaar.
Over het schilderij
Jakob zegent de zonen van Jozef, 1656
Olieverf op doek, 173 x 209 cm
Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister, Kassel